Top 10 Món ẩm thực truyền thống độc đáo trong bữa tiệc Tết của dân tộc Mường

Cư dân dân tộc Mường ở vùng Phú Thọ có nhiều món ăn đặc sắc, trong đó có món bánh chưng thảo dược, còn được biết đến với tên gọi bánh chưng đen, mang trong mình hương vị đặc trưng của núi rừng. Theo truyền thống, trong dịp Tết nguyên đán, không quan trọng gia đình giàu có hay khó khăn, mỗi mâm cỗ cúng tổ tiên của người Mường đều phải có món bánh chưng thảo dược. Món bánh này không chỉ là thức ăn mà còn là biểu tượng của sự kính trọng đối với tổ tiên, được truyền lại từ nhiều thế hệ.

Từ khi còn nhỏ, các thế hệ người Mường đã quen với hình ảnh các bà, các mẹ gói bánh chưng thảo dược, và điều này đã trở thành một phần không thể thiếu của văn hóa dân gian. Nguyên liệu để làm bánh chưng thảo dược được người Mường lựa chọn rất kỹ lưỡng, bao gồm lá dong, gạo nếp Mỹ Lung, đỗ xanh, thịt lợn mỡ, được ướp gia vị và hạt tiêu. Đặc biệt để tạo ra màu đen cho bánh, người Mường Yên Lập sử dụng lá gùn, lá gai, lá cầm từ rừng phơi khô rồi đốt cháy, nghiền nhỏ như bột, hòa vào nước trộn lẫn với gạo nếp, khuấy đều cho đến khi gạo hòa quện với bột than tạo ra màu đen. Các loại lá cây rừng được sử dụng làm nguyên liệu cho bánh chưng thảo dược không chỉ mang lại hương vị và màu sắc đặc trưng mà còn có tác dụng thanh nhiệt.

Để nói về sự độc đáo của ẩm thực Mường, không thể không nhắc đến cơm lam. Món ăn này không chỉ khiến du khách ngạc nhiên mà còn khiến họ thích thú. Người Mường xưa khi đi làm nương, đi rừng xa nhà, thường mang theo ít gạo nếp. Để tránh trường hợp đói bụng, họ thường chặt ống tre tươi và nướng gạo với nước trên lửa để tạo ra những viên cơm. Ngày nay, món cơm lam đã trở thành một đặc sản nổi tiếng của vùng núi rừng Tây Bắc và là món không thể thiếu trong dịp Tết nguyên đán.

Cơm lam không chỉ xuất hiện ở nhiều nơi, từ người Tày, người Thái, người Nùng đến người Mường… đều biết đến món ăn này. Tuy nhiên, vùng đất Mường Động (Kim Bôi, Hoà Bình) là nơi nổi tiếng nhất về cơm lam, với loại gạo nương thơm và dẻo nổi tiếng. Cơm lam Hoà Bình không thêm hạt lạc hoặc hạt đậu, thay vào đó, nguyên liệu chính là gạo nếp nương thơm ngon trộn với nước cốt dừa. Sử dụng ống tre và nứa nhỏ tươi để nướng trên bếp than hồng. Tất cả những bước này tạo ra một 'troóng' cơm lam xứ Mường Hòa Bình thơm ngon. Gạo nếp nương kết hợp với vị ngọt bùi của cốt dừa và mùi thơm đặc trưng của tre, nứa tạo nên một món ăn ngon ít nơi nào có được.

Xôi ngũ sắc là một món ăn đặc biệt của người Mường ở vùng núi Bắc vào mỗi dịp Tết. Mỗi dân tộc, mỗi vùng miền đều có cách làm xôi riêng, nhưng với người Mường ở Phú Thọ, món xôi ngũ sắc mang những hương vị đặc trưng và biến tấu riêng. Xôi ngũ sắc là biểu tượng của văn hóa ẩm thực Mường, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Các màu sắc của xôi - xanh, đỏ, tím, vàng, trắng - tượng trưng cho ngũ hành: kim, mộc, thủy, hỏa, thổ.

Để có một đĩa xôi ngon, thơm và dẻo, người làm phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình, từ việc chọn lá nhuộm màu đến việc nấu xôi. Nguyên liệu chính là gạo nếp nương hạt to, trắng, được ngâm trước khi tạo màu. Màu sắc được tạo ra từ các nguyên liệu tự nhiên, chủ yếu là các loại hoa, lá rừng. Cách chế biến mỗi vùng, mỗi dân tộc khác nhau tạo ra những màu sắc độc đáo cho xôi ngũ sắc. Thời gian ngâm gạo cũng ảnh hưởng đến màu sắc của xôi, thường từ 30-40 phút. Sau đó, gạo được vớt ra, để ráo nước và nấu xôi.

Văn hóa ẩm thực ngày Tết của người Mường thường xuất phát từ những món đơn giản, gắn liền với núi rừng. Không thể không nhắc đến món thịt gà đồi nấu măng chua trong bữa cỗ Tết. Trong tiết trời se lạnh của những ngày đầu năm mới, món măng chua nấu gà với mùi chua dịu và thịt gà mềm thơm là sự lựa chọn hoàn hảo. Măng chua được lấy từ rừng về, sau đó muối bằng nước suối, mang đậm hương vị truyền thống của người Mường.

Để có món thịt gà đậm đà, chọn măng và gà cẩn thận. Gà được làm sạch, ướp gia vị cùng măng chua và nấu trong nồi củi than khoảng 1-2 giờ. Thịt gà mềm và thơm kết hợp với măng chua và hạt dổi tạo nên một hương vị đặc biệt.

Mỗi khi Tết đến, người Mường ở Thanh Sơn lại hân hoan chuẩn bị nhà cửa, mua sắm đồ dùng cần thiết để chào đón một cái Tết ấm áp, hạnh phúc. Và bánh nẳng là một trong những loại bánh truyền thống không thể thiếu trong ngày Tết của người Mường ở đây. Họ thường bày bánh nẳng lên bàn thờ tổ tiên để thể hiện lòng tôn kính và biết ơn đối với tổ tiên. Bánh nẳng, hay còn gọi là bánh tro, bánh gio, là một loại bánh dân dã và phổ biến, được lưu truyền từ bao đời nay trong đời sống của người Mường.

Để tạo ra những chiếc bánh nẳng thơm ngon, người ta phải qua nhiều bước công phu và cầu kỳ. Bánh được làm từ hai nguyên liệu chính là gạo nếp và nước nẳng. Quá trình chế biến nước nẳng là bước quan trọng nhất. Nước nẳng phải đạt độ màu, độ dẻo và đẹp để bánh mềm, dẻo và hấp dẫn. Ở mỗi vùng miền khác nhau, cách chế biến nước nẳng cũng khác nhau. Bánh nẳng cũng được coi là một loại thuốc quý, giúp tiêu cơm, giải rượu. Hương vị thơm ngon của bánh nẳng kết hợp với vị ngọt của mật tạo nên một hương vị đặc biệt. Khách tham quan khi thưởng thức bánh nẳng tại Thanh Sơn sẽ cảm nhận được tình người và hồn quê của đồng bào Mường.

Món đặc sản không thể thiếu trong bữa cỗ Tết của người Mường là thịt lợn mán nguyên con quay vàng ươm. Thịt quay chín đều, màu sắc hấp dẫn, hương thơm quyến rũ lan tỏa khắp không gian. Truyền thống của người Mường là mang cả con lợn chín lên mâm cỗ. Sau khi cúng tổ tiên, khi lễ hạ, mọi người sẽ cùng nhau thưởng thức những miếng thịt lợn quay vàng ươm, béo ngậy, tươi ngon nhất.

Ở một số vùng hoặc trong gia đình, việc thái thịt và sắp mâm cỗ là nhiệm vụ của những người đàn ông lớn tuổi, có hiểu biết về truyền thống. Việc này không chỉ đơn thuần là sắp xếp mâm cỗ mà còn phải tuân thủ những quy tắc về việc đặt hướng ngọn lá và xếp bày các món ăn từ con lợn sao cho đúng vị trí. Theo quan niệm của người Mường, khi đặt mâm cỗ cúng, nếu thiếu một phần của con lợn, coi như tổ tiên chưa nhận đủ lễ và gia đình sẽ không may mắn.

Vào những ngày đầu năm, Tết đến xuân về, khi núi rừng phủ lên trên mình những chồi lộc non xanh biếc, hoa xoan nở trắng rừng cũng là lúc bà con dân tộc Mường tại các bản vùng cao xứ Thanh bước vào mùa săn trứng kiến. Trứng kiến được người dân bản địa nơi đây xem là vật phẩm trời cho, và ngon nhất, đậm đà hương vị đặc sắc nhất phải nói đến xôi trứng kiến. Món ăn này là bằng chứng về sức sáng tạo độc đáo trong nghệ thuật ẩm thực đồng bào dân tộc Mường, những con người mà nguồn sống và tâm hồn của họ gắn chặt với núi rừng.

Công việc lấy trứng kiến vô cùng gian nan, vất vả do kiến thường làm tổ trên những cành cây cao, có địa hình hiểm trở, vì vậy đều do đàn ông trong bản làm. Ngoài ra, chế biến xôi trứng kiến nhìn qua tưởng đơn giản nhưng thực tế lại khá cầu kỳ và đòi hỏi sự tỉ mẫn. Người Mường có phương pháp đồ xôi bằng chõ gỗ rất độc đáo. Đồ xôi cần giữ đều lửa để xôi chín bằng hơi và không bị mùi khói bếp. Trong thời gian chờ xôi chín, trứng kiến sau khi đã làm sạch sẽ đưa lên bếp xào cùng với hành phi mỡ gà sao cho vừa chín tới. Sau đó múc trứng ra cho vào tàu lá chuối hoặc lá rong bọc lại để giữ cho trứng luôn nóng.

Xôi trứng kiến có thể ăn cùng với nhiều món khác nhau, tuy nhiên cách thưởng thức món ăn này đúng điệu đó là khi xôi đang còn nóng dùng tay trần nhón từng nhúm xôi nhỏ, cho vào miệng nhai từ tốn để cảm nhận vị thơm dẻo của lúa nếp nương, những hạt trứng kiến vỡ lép bép nho nhỏ trong miệng tỏa ra một mùi hương thơm dịu, cay cay, rồi chợt ùa đến vị ngọt bùi ngầy ngậy.

Trong văn hóa ẩm thực của người Mường, canh loóng chuối là một món ăn truyền thống đậm đà hương vị và mang trong mình nét đặc trưng của vùng núi rừng. Canh loóng chuối không chỉ là một phần không thể thiếu trong bữa ăn hàng ngày mà còn là biểu tượng của sự gắn bó với tự nhiên và truyền thống của dân tộc.

Để nấu món canh này, người Mường sử dụng các nguyên liệu đơn giản như thân cây chuối gòng, xương lợn mán, lá lốt, lá tía tô, và hạt dổi. Những thành phần này khi được kết hợp với nhau tạo ra một nồi canh thơm ngon, đậm đà vị chua dịu và hương vị tự nhiên của loóng chuối. Canh loóng chuối không chỉ ngon mắt mà còn ngon miệng, đem lại cảm giác ấm áp và hạnh phúc cho những ai thưởng thức.

Trong ngày Tết của người Mường, thịt chua luôn là một món ăn không thể thiếu, đậm đà vị chua, giòn của bì và hương thơm đặc trưng của thính. Đây là một phần không thể thiếu của bữa tiệc Tết, mang lại hương vị đặc biệt và khó quên cho mỗi bữa ăn.

Để làm món thịt chua ngon và đặc trưng, người Mường làng Phú Hà có những bước chuẩn bị kỹ lưỡng. Thịt được lựa chọn kỹ càng, sơ chế sạch sẽ và nướng trên chảo gang hoặc than hồng để tạo ra hương vị đặc trưng. Sau đó, thịt được ướp thính và đóng trong ống nứa lớn, sau đó treo lên hoặc bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng đãng để thịt chua được lên men và thơm ngon.

Bánh uôi là một đặc sản của người Mường tại Hòa Bình, mang nhiều ý nghĩa và tên gọi độc đáo như bánh tình yêu, bánh cặp, bánh vợ chồng hay bánh đoàn kết... Đây là một biểu tượng trong văn hóa ẩm thực của người Mường, thường được làm và thưởng thức trong những dịp lễ Tết đặc biệt.

Nguyên liệu chính để làm bánh uôi là bột gạo nếp nương, tạo nên hương vị và hình dáng đặc trưng của loại bánh này. Quá trình làm bánh uôi khá đơn giản nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ và kỹ năng. Bánh uôi có thể có nhân mặn hoặc ngọt, với nhân mặn là thịt lợn được tẩm ướp gia vị, còn nhân ngọt thường là hạt đậu nho nhe được nấu chín và trộn đường.