Top 17 Phong tục truyền thống trong dịp Tết cổ truyền của người Việt

2. Trải nghiệm sắc Tết qua việc chơi hoa

Tết Nguyên Đán, ngày lễ trọng đại nhất, là dịp tận hưởng sự mới mẻ của đất trời, là lễ hội hân hoan đón chào năm mới. Mọi người cố gắng tạo niềm vui, sum họp gia đình và biểu lộ lòng biết ơn đến sinh thành. Tết là thời điểm dừng chân, tận hưởng niềm vui và thư giãn tâm hồn. Chưng hoa, chơi hoa ngày Tết là một trải nghiệm thanh nhã và tuyệt vời.

Hoa đào miền Bắc, hoa mai miền Nam, cùng cây quất, biểu tượng cho may mắn, hạnh phúc và thịnh vượng gia đình. Ngoài ra, người Việt còn yêu thích trang trí nhà bằng nhiều loại hoa đẹp khác nhau như hoa lan, hoa ly, hoa cúc, hoa thủy tiên... Chơi hoa và bày mâm ngũ quả ngày Tết là truyền thống đẹp. Các loài hoa như đào, mai, hải đường, lay ơn, thược dược... mang ý nghĩa phúc lộc, an khang, và vạn sự như ý.

3. Nghệ thuật làm bánh chưng

Gói bánh chưng ngày Tết là nét văn hóa gìn giữ từ xa xưa, thể hiện vẻ đẹp lâu dài của nền văn hóa lúa nước. Mỗi Tết đến, mọi nhà hân hoan gói bánh chưng, dâng lên bàn thờ tổ tiên. Bánh chưng Việt Nam độc đáo, không giống bất kỳ loại bánh nào khác trên thế giới. Được làm từ gạo nếp, thịt lợn, đậu xanh, hành, hạt tiêu, lá dong, lạt giang và thậm chí có thêm nguyên liệu phụ như quả gấc… làm cho nhân bánh trở nên đẹp mắt.

Bánh chưng hình vuông biểu tượng cho đất đai, màu xanh lá dong là biểu tượng của cỏ cây, đỗ xanh tượng trưng cho trái ngon, quả ngọt. Thịt lợn đại diện cho muông thú và gạo nếp chính là biểu tượng của nền văn minh lúa nước con người. Đối với người Việt, bánh chưng có ý nghĩa đặc biệt trong tâm hồn. Đây không chỉ là một truyền thống mà còn là sự kế thừa giữa các thế hệ. Bánh chưng không chỉ là món ăn truyền thống mà còn là quà biếu, món đặc sản thường được mời khách và gia đình cùng thưởng thức trong dịp Tết.

4. Sắp xếp nhà cửa trước Tết

Việc lau dọn ngày Tết mang ý nghĩa chuẩn bị cho sự chuyển giao từ năm cũ sang năm mới. Mọi đồ đạc trong nhà được chùi rửa sạch sẽ, chén bát mới sẵn sàng cho bàn cơm ngày Tết. Vật dụng trang trí được bày biện, làm mới nhà cửa để đón chào năm mới với nhiều tài lộc và may mắn. Gia đình Việt dọn dẹp, vệ sinh nhà cửa vào những ngày cuối năm, nhằm sắp xếp lại mọi thứ, loại bỏ những điều không tốt của năm cũ. Đây cũng là thời điểm để kiểm tra và thanh toán các món nợ trước Tết, không nên để chúng vương lên năm mới.

Mỗi khi Tết đến, gia đình Việt lại hồn nhiên lau dọn, trang hoàng nhà cửa để chuẩn bị đón chào năm mới. Dọn dẹp nhà cửa trước Tết không chỉ tạo nên không gian sạch sẽ mà còn chứa đựng ý nghĩa nhân văn. Là cơ hội để sắp xếp lại cuộc sống, loại bỏ những bất ổn, và chuẩn bị tâm hồn để đón nhận những điều mới mẻ, an khang và thịnh vượng của năm mới.

5. Chuẩn bị mâm ngũ quả

Mâm ngũ quả trên bàn thờ tổ tiên là truyền thống thiêng liêng trong dịp Tết, mong một năm mới tràn đầy bình an, may mắn, hạnh phúc, an khang và phú quý. Mặc dù cách bày mâm ngũ quả khác nhau do sự đa dạng về văn hóa và quan niệm tâm linh, nhưng chúng đều chứa đựng tâm huyết và ý nghĩa sâu sắc. Ở miền Bắc, mâm thường có chuối, bưởi (hoặc quả phật thủ), cam, quất, đào, hồng, táo, lựu... được sắp xếp hài hòa, tạo nên bức tranh phong thủy tuyệt vời.

Trong khi đó, mâm ngũ quả ở miền Nam thường bao gồm mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung, thể hiện mong muốn về sự đủ đầy, sung túc. Ở miền Trung, mâm ngũ quả kết hợp sự đa dạng từ cả hai miền với nhiều loại quả như chuối, bưởi, xoài, dưa hấu, cam, táo, nho, sung, dứa, mãng cầu... được sắp xếp gọn gàng và trang nhã, thậm chí có thêm hoa cúc vàng tạo điểm nhấn.

Lễ cúng tất niên liên quan chặt chẽ đến Tết Nguyên Đán. Trong chiều 30 Tết, gia đình Việt thường bày mâm cơm thắp hương, mời thần linh, tổ tiên về để kết thúc năm cũ và chuẩn bị đón năm mới. Tất niên là dịp để kiểm tra và thanh toán mọi công nợ trong năm, tránh để nợ kéo dài sang năm mới. Lễ cúng tất niên còn là thời điểm để gia đình tụ tập, tưởng nhớ ông bà, tổ tiên và bày tỏ lòng biết ơn đối với thần linh, thổ công thổ địa, gia tiên đã che chở suốt năm qua.

Cúng tất niên là lễ vịnh biệt năm cũ và chào đón năm mới, xoá đi những phiền muộn, giận hờn. Bữa cơm tất niên không chỉ giúp gia đình tiễn biệt những điều xấu xí của năm cũ, mà còn là cơ hội để cả gia đình sum vầy bên nhau. Lễ cúng cũng đánh dấu sự rước ông Công ông Táo về nhà, đảm nhận việc chăm sóc bếp núc cho gia chủ. Thời gian lễ cúng cần hoàn thành trước 22h ngày 30 Tết, trừ khoảng từ 12h trưa đến 1h trưa. Trong ngày này, gia đình cũng chuẩn bị kỹ lưỡng cho lễ cúng tổ tiên tất niên, thường được tiến hành vào chiều hoặc tối 30 Tết (tháng đủ hoặc 29 Tết nếu thiếu), trước lễ giao thừa.

Theo truyền thống tâm linh, khi năm mới đến, mọi thứ cần được chuẩn bị, sửa sang mới mẻ, kể cả nơi nghỉ yên của ông bà, người thân. Thăm mộ tổ tiên như một phần của văn hóa nhắc nhở con cháu hãy nhớ đến ông bà gia tiên mỗi khi xuân về. Điều này cũng là sự biểu hiện của tình cảm với nguồn gốc. Có câu tục ngữ nói: “Cây có gốc mới mọc cành xanh ngát, nước có nguồn mới chảy rộng sông sâu” là điều đó. Như một ca dao cổ xưa nói: “Con người có tổ có tông - Như cây có cội, như sông có nguồn”, thăm mộ tổ tiên cũng là nét đặc sắc của văn hóa truyền thống, là một nghi lễ trong “đạo thờ ông bà” của dân tộc, từ lâu đã trở thành truyền thống. Dù bận rộn nhưng trong cuộc sống, dù năm nào bôn ba lao động ở những nơi xa xôi, nhưng đến ngày này, họ vẫn quay về với gia đình.

Phần mộ được xem như “ngôi nhà” của người đã khuất, thường được con cháu trang trí sạch sẽ, đẹp đẽ để chào đón Tết Nguyên Đán thông qua lễ tạ mộ - thể hiện lòng hiếu thảo và mời gọi gia tiên “về” chung vui ngày Tết. Lễ tạ mộ trước Tết Nguyên Đán là nét đẹp văn hóa của người Việt, là cách để con cháu “gặp gỡ” với tổ tiên, để gia tiên hộ vệ con cháu trong năm mới - như niềm tin của người Việt. Chính vì thế, bất kỳ gia đình nào cũng sắp xếp thời gian thực hiện lễ tạ mộ vào cuối năm. Các thành viên trong gia đình cùng nhau thăm viếng, trang trí kỹ lưỡng nơi nghỉ của ông bà tổ tiên và người thân. Điều này là một nghi lễ truyền thống phổ biến trong đạo hiếu, lòng kính trọng đối với những người đã từ trần.

Hái lộc đầu xuân là truyền thống văn hóa đẹp tươi của người Việt. Việc hái lộc thường diễn ra đêm giao thừa hoặc sáng sớm mùng một Tết để đón tài lộc và may mắn vào nhà. Hái lộc đầu năm là phong tục bẻ cành cây (cành lộc) mang về nhà để hưởng phúc lộc, thường được thực hiện trong những ngày đầu năm mới. Những cành lộc, biểu tượng của sự mới mẻ và tươi tắn, được treo trước hiên nhà, cắm vào bình hoa, hoặc treo ở cửa ra vào để đuổi ma quỷ và tạo sự an lành. Ngoài ra, nhiều người còn thường hái lộc tại các đền chùa hay nơi linh thiêng, hy vọng nhận được phúc lộc từ Thần, Phật để có một năm mới suôn sẻ.

Vào đêm giao thừa hoặc sáng mùng một Tết, người ta thường đến các đình chùa, đền để hái cành lộc non, mang về nhà với mong muốn nhận được phúc lộc, tài lộc từ linh thiêng. Những cành lộc nhỏ được treo trước hiên nhà, cắm vào bình hoa, hoặc treo ở cửa ra vào để mang lại sự may mắn và an lành cho gia đình. Hái lộc đầu năm là một nét đẹp truyền thống, một cách chào đón năm mới với hy vọng về những điều tốt lành và hạnh phúc.

Đêm Giao thừa là khoảnh khắc cuối cùng của năm cũ, là thời điểm chuyển giao giữa quá khứ và tương lai. Khi đồng hồ chạm mốc giờ Tý (00:00 ngày 1 tháng Giêng), ta bước qua năm mới, đêm Giao thừa trở thành thời điểm quan trọng ghi dấu cho sự kết thúc và bắt đầu. Đây không chỉ là dịp để người già gia tăng tuổi thọ, mà còn là lúc người trẻ bước vào sự trưởng thành. Đêm Giao thừa mang ý nghĩa xua đuổi tà ma, loại bỏ những điều xấu xa trong năm cũ và mở đường cho những điều mới mẻ, may mắn trong năm mới. Đây là thời điểm của sự trầm lặng, yên bình và thiêng liêng.

Vào đêm Giao thừa, mọi gia đình tổ chức lễ cúng để chúc phúc cho năm mới. Lễ cúng Giao thừa thường được tiến hành chính xác vào 00:00 ngày 1 tháng 1 của năm mới. Theo truyền thống Việt Nam, bàn cúng Giao thừa được chia thành hai phần: mâm cúng gia tiên tại bàn thờ trong nhà và mâm cúng thiên địa tại sân trước nhà. Gia chủ thắp hương, khấn vái và đốt nhang từ ngoài vào trong nhà để mang lại may mắn. Lễ cúng này là dịp để tri ân công ơn của trời đất, tôn vinh tổ tiên, làm hòa với gia đình, loại bỏ điều xấu và hứa hẹn những điều tốt lành cho năm mới. Sau lễ cúng, mọi người tụ tập chung vui mừng đón chào năm mới và hái lộc đầu xuân.

Tết Nguyên Đán là thời điểm gia đình hạnh phúc sum vầy và những lời chúc tốt đẹp, lời mừng tuổi được truyền đi để bày tỏ lòng biết ơn, sự tôn trọng, yêu thương và sự gắn kết của mọi thành viên trong gia đình. Chúng ta hi vọng, mong muốn một năm mới tràn đầy niềm vui, may mắn, hạnh phúc và tiến triển vào một giai đoạn mới, một chu kỳ mới, vừa bắt đầu bên lề. Chia sẻ Tết và chúc tuổi mới (lì xì) là một truyền thống đã gắn liền với Việt Nam suốt nhiều thế hệ, mỗi khi Tết đến, trẻ em và người già đều nhận được những lời chúc và những phong bao màu đỏ, tượng trưng cho sự may mắn và sức khỏe cho cả năm, là phong tục mừng tuổi đã trở thành một phần của văn hóa, truyền thống mang đậm tinh thần Tết.

Bánh chưng xanh, dưa hấu đỏ, câu đối và xấp lì xì xinh xắn là những dấu hiệu cho sự đón chờ của ngày Tết. Tục mừng tuổi đầu năm có vẻ như đã tồn tại từ lâu đời, trở thành một phong tục, thói quen và một nét đẹp truyền thống mà mỗi người trong chúng ta coi trọng trong dịp năm mới. Người Việt thường thức đêm đến chúc Tết gia đình, bạn bè trong những ngày Tết. Thường vào sáng mùng một Tết, con cháu thường đến chúc thọ, mừng tuổi ông bà, cha mẹ. Sau đó, con cháu được ông bà, cha mẹ mừng tuổi bằng những đồng tiền mới trong phong bao lì xì màu đỏ, kèm theo lời chúc chúc họ ăn chóng lớn, học giỏi, hạnh phúc và vui vẻ trong năm mới. Ý nghĩa của tiền mừng tuổi không chỉ ở số lượng mà còn ở tâm huyết và lòng thành.

Theo truyền thống, sau khi bước qua thời điểm giao thừa, người đầu tiên bước vào nhà cùng với lời chúc mừng năm mới được xem là người xông đất. Gia chủ thường sẽ chọn người xông đất dựa trên sức khỏe, tài năng và thành công để dự đoán vận mệnh của gia đình trong năm mới. Phong tục xông đất đầu năm là một truyền thống lâu dài ở Việt Nam, tin rằng nếu người có vận khí tốt đến nhà trong ngày mùng Một Tết, cả năm mọi việc sẽ thuận lợi, may mắn. Người xông đất được xem như là đại diện mang lại may mắn và an lành cho gia đình suốt cả năm.

Ở khắp mọi nơi trên đất nước Việt Nam, phong tục xông đất, xông nhà đều tương tự. Người đến xông đất thường mang theo phong bao lì xì để mừng tuổi trẻ con, người già và chúc mừng năm mới cho gia đình. Sau đó, họ sẽ nhận lời chúc từ gia chủ và tham gia cuộc trò chuyện khoảng 5 đến 10 phút rồi xin phép rời đi mà không ở lại lâu. Phong tục này thể hiện tinh thần hướng tới điều tốt lành, may mắn, và mong một năm mới thịnh vượng cho gia đình. Một số gia đình chọn cách xông nhà bằng cách chọn người trong gia đình đoàn viên, hiền lành và tài năng để rời khỏi nhà trước thời điểm giao thừa. Người này sẽ đi xin lộc tại chùa, tham gia lễ cúng sau đó quay về nhà ngay sau thời điểm giao thừa.

Cây nêu Tết là một truyền thống thường thấy ngày Tết ở nhiều địa phương. Đây là một cây tre cao khoảng 5 đến 6 mét, trang trí với vàng mã, bùa trừ tà, hình cá chép giấy (để táo quân về trời), cành xương rồng, bầu rượu bện bằng rơm, giải cờ vải tây, tấm vải điều (màu đỏ), đôi khi còn treo lủng lẳng những chiếc khánh nhỏ bằng đất nung. Mỗi khi gió thổi, những chiếc khánh đất va chạm nhau tạo ra âm thanh leng keng vui tai...

Dân gian tin rằng những vật treo trên cây nêu, cùng tiếng động của những chiếc khánh đất, báo hiệu cho ma quỷ biết rằng đây là nhà có chủ, không nên quấy nhiễu. Vào buổi tối, nhiều nhà treo một chiếc đèn lồng ở cây nêu, để tổ tiên biết đường về nhà ăn Tết với con cháu. Đêm trừ tịch, nhiều nơi đốt pháo ở cây nêu để mừng năm mới và xua đuổi ma quỷ hoặc những điều không may. Cây nêu thường được dựng từ ngày 23 tháng Chạp, ngày Táo quân về trời, đến đêm Giao thừa và được hạ xuống vào hết ngày mùng Bảy.

Thăm chùa đầu năm là một nét văn hóa truyền thống của dân tộc Việt Nam. Phần lớn người Việt thực hiện thăm chùa theo truyền thống gia đình. Điều này đã trở thành một hoạt động hàng ngày. Người dân khi đến chùa thường mong tìm sự bình an cho gia đình, học hỏi từ những Nhân quả theo giáo lý Phật pháp. Nơi cửa Phật, trong không gian thanh tịnh, mùi khói nhang và ánh sáng từ đèn hoa, tâm hồn trở nên nhẹ nhàng, thanh thản.

Trong tâm trí người Việt, Tết không chỉ là sự chia tay năm cũ và chào đón năm mới, mà còn mang đầy đủ ý nghĩa tâm linh và tín ngưỡng. Ngoài việc cúng gia tiên, người dân thường thăm các đền chùa để cầu phúc, cầu may cho gia đình với hy vọng những điều tốt đẹp nhất trong năm mới. Ngay sau khi đón giao thừa, người dân hành hương đến các đền chùa trên cả thành phố và ngoại ô để cầu an, cầu tài, cầu lộc. Trở thành một truyền thống, sau khi cúng gia tiên, nhiều gia đình tổ chức đến chùa để thắp hương đầu năm mới.

Mỗi khi Tết đến, mọi người không quên thực hiện nhiều tục lệ cổ xưa, trong đó có việc xin chữ mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Kết hợp với việc khai bút đầu năm, người Việt thường truyền thống xin chữ vào những ngày Tết, thể hiện lòng trọng chữ nghĩa, tri thức, và mong muốn nhận được chữ mang lại may mắn, tài lộc cho cả gia đình. Qua chợ Tết, mọi người cũng ghé qua cổng chợ để xin chữ thầy đồ, có thể là câu đối hay một chữ duy nhất. Ngày xưa, việc xin chữ thường liên quan đến việc thờ cúng, hy vọng con cháu sẽ học được chữ và thành đạt. Các chữ phổ biến như 'Tâm', 'Phúc', 'Đức', 'An', 'Lộc' thường được ưa chuộng.

Mỗi năm, từ mùng 2 Tết trở đi, mọi người thường khéo léo khám phá thú vị của việc xin chữ. Điều này đã trở thành một trào lưu mới, không chỉ là nét đẹp văn hóa mà còn là cơ hội để thưởng thức nghệ thuật viết chữ đẹp qua những bức tranh tự nhiên của người cho chữ. Nét cổ điển của việc xin chữ đã cộng thêm vẻ đẹp hiện đại, tạo ra một văn hóa chơi chữ mới. Người cho chữ thường là những người có uy tín, đạo đức và viết chữ đẹp. Nói một cách dân dụ, 'Nét chữ nết người', do đó, người xin chữ vừa mong chữ đẹp, vừa kỳ vọng vào sự phúc của người cho chữ, tạo ra một sự kết nối đẹp ý nghĩa.

Khắp chợ tết, người ta thấy những gian hàng bán tranh dân gian tràn ngập với những tác phẩm giáo dục sâu sắc. Những bức tranh này thường mô tả cuộc sống nông thôn, bức tranh lớp học sôi nổi với thầy đồ cóc, hoặc hình ảnh vinh quy bái tổ của ông nghè chuột. Mỗi đứa trẻ đều nhận được một bức tranh, đặc biệt là tranh Đông Hồ để treo gần giường nằm hoặc trang trí căn phòng học, là lời nhắc nhở ý nghĩa và giáo dục tinh thần.

Tranh dân gian Đông Hồ thường được in từ bản khắc gỗ, mỗi màu sử dụng một mẫu ván khắc gỗ tương ứng. Nguồn gốc từ làng Đông Hồ, xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh, tranh Đông Hồ đã trở thành một nét văn hóa dân gian Việt Nam. Trong quá khứ, những bức tranh này thường chỉ xuất hiện vào dịp tết, nhưng ngày nay, với sự tiện lợi của thương mại hiện đại, mọi người có thể dễ dàng mua tranh Đông Hồ bất cứ khi nào và ở mọi nơi.

Xuất hành là một nghi lễ quan trọng đánh dấu sự bắt đầu của năm mới. Gia đình bạn có thể cùng nhau rời bỏ ngôi nhà để thăm ông bà, họ hàng vào mùng 1. Đây là thủ tục phổ biến để bắt đầu một năm mới. Tuy nhiên, đừng xem nhẹ và thực hiện một cách nghiêm túc. Trước khi xuất hành, hãy tìm hiểu về hướng và thời gian phù hợp với cung mệnh cá nhân để tối ưu hóa may mắn. Việc lựa chọn đúng hướng sẽ mang lại sự thuận lợi và thành công trong sự nghiệp. Xuất hành đúng cách không chỉ đem lại may mắn mà còn tạo ra bình an, hạnh phúc cho gia đình, cũng như tăng cường mối quan hệ với cộng đồng xung quanh.

Đến khu chợ Tết, không chỉ để mua sắm, mà còn để trải nghiệm niềm vui của ngày Tết. Không khí trong lành, hân hoan tận hưởng không khí lễ hội khiến cho việc chuẩn bị cho ba ngày Tết trở nên phấn khích. Mua sắm không chỉ để đảm bảo đủ đồ ăn, mà còn để tạo lên bầu không khí đặc biệt, là thói quen truyền thống làm nên nét đẹp của những ngày lễ hội.

Khu chợ Tết được đặt tại những bãi đất rộng, thường là tại nơi các chợ thường ngày diễn ra. Tại đây, gần như mọi thứ, từ những món quen thuộc đến những đặc sản hiếm có, đều có mặt. Bước chân vào chợ, bạn sẽ ngập tràn trong không khí Tết, cảm nhận được sự hối hả của những người mua sắm với những giỏ hàng đầy đủ.