Các nét đặc trưng của Tết Nguyên Đán ở các dân tộc thiểu số Việt Nam

Người Phù Lá tại Lào Cai đón Tết trong 3 ngày từ mồng 1 đến mồng 3 tháng Giêng, với chuỗi hoạt động vui xuân kéo dài đến ngày 15. Chuẩn bị từ tháng Chạp, họ sấy củi, dự trữ rau, cá khô, nấu rượu và làm bánh chưng. Ngày 30 Tết, họ vào rừng lấy trúc để quét dọn nhà, mong muốn đón một năm mới an lành. Mồng 1 Tết, mọi người mặc đồ mới nhất, đi chúc Tết bố mẹ và người thân. Trong tiếng hò reo, người già cùng uống rượu, thanh niên và trẻ em tham gia các trò chơi truyền thống.

Tết của người Phù Lá thể hiện văn hóa Việt truyền thống, thể hiện lòng biết ơn và niềm tin vào một cuộc sống vĩnh cửu. Đồng thời, là dịp để truyền lại những giá trị văn hóa cho thế hệ sau.

Trong dịp Tết, người dân tộc Lô Lô thường thực hiện những nghi lễ đơn giản nhưng mang đầy ý nghĩa. Từ ngày 28-29 tháng Chạp, mọi người trong gia đình cùng dọn dẹp nhà cửa, loại bỏ điều không may mắn của năm cũ để chào đón năm mới với niềm vui và hạnh phúc. Vào chiều 30 Tết, họ tổ chức bữa cơm ấm áp và lễ cúng mong đợi sức khỏe và may mắn cho gia đình.

Đêm giao thừa, khi tiếng gà gáy, người Lô Lô sẽ đánh thức gia súc để chúng cùng đón năm mới. Lễ cúng trang trọng cũng được tiến hành, với hy vọng mang lại sức khỏe và tài lộc cho gia đình. Cuối cùng, một thành viên trong gia đình sẽ đi gánh nước, còn những người khác sẽ lo việc cho gia súc.

Phong tục gọi hồn là một phần không thể thiếu trong văn hóa của dân tộc Thái. Vào đêm 30 Tết, mỗi gia đình sẽ chuẩn bị gà để cúng tổ tiên và gọi hồn người thân đã khuất. Việc này thường được thầy cúng thực hiện bằng cách buộc áo người thân và đi ra đầu làng để gọi hồn. Sau đó, người này sẽ được buộc sợi chỉ đen lên tay để trừ tà. Năm mới được tính từ khi tiếng sấm vang lên, và người chủ sẽ đánh thức các thành viên khác trong gia đình, mang lại nhiều may mắn và thành công cho năm mới.

Trong hai ngày 25 và 26 tháng Chạp, người H'mông bắt đầu nghỉ ngơi và chuẩn bị cho Tết. Tối 30 Tết, họ tổ chức lễ cúng tổ tiên với lợn, gà. Mặc dù không gói bánh chưng, nhưng họ chuẩn bị đầy đủ thịt, rượu và bánh ngô. Từ mùng 1 Tết, họ mặc quần áo mới và tham gia Lễ hội Gầu Tào để cầu mong mùa màng bội thu và sức khỏe. Ngoài ra, phong tục vỗ mông tỏ tình là cách độc đáo mà người H'mông tỏ tình trong dịp Tết.

Người Thái trắng tưởng niệm vẻ đẹp của con gái trong làn da trắng mịn và mái tóc búi cao (tằng cẩu) tinh tế trên đỉnh đầu. Trong ngày cuối cùng của năm, những cô gái Thái trắng ở Sơn La, Lai Châu, Điện Biên... thường tụ tập bên bờ suối để gội đầu. Trước đây, việc gội đầu bằng nước gạo được xem là lễ nghi. Nhưng bây giờ, gội đầu bằng nước suối đã trở thành một lễ hội. Dưới ánh nắng rạng đông, các bà, các mẹ, các chị đã rủ nhau ra suối trong trang phục truyền thống.

Đối với người Thái, lễ hội gội đầu mang ý nghĩa rất quan trọng. Khi mái tóc của mẹ, của chị, của em đã sạch sẽ, mềm mại, cũng là lúc những điều không may mắn của năm cũ được rửa sạch, chỉ còn lại những điều tốt lành cho năm mới. Kết thúc lễ hội là cuộc thi đua thuyền giữa nam và nữ. Họ còn tổ chức ném còn, xòe vòng... để trẻ con cũng như người lớn được thảo luận thú vị.

Ngoài ra, người Thái trắng còn tổ chức lễ hội Tết xíp xí. Tết xíp xí thường được tổ chức vào ngày 14/7 hàng năm theo lịch âm. Đây là dịp để tôn vinh tổ tiên và truyền thống, đồng thời là dịp thể hiện tình cảm với thế hệ sau. Trong ngày này, trẻ con sẽ được tặng quà và quần áo mới.

Người Giẻ Triêng giữ nhiều truyền thống độc đáo, trong đó có tục dính tro, ném xôi lên mái nhà và cõng than về nhà. Tết Cha Kchah, hay còn gọi là lễ hội ăn than, đã truyền tụng qua nhiều thế hệ. Đây không chỉ là dịp để kết thúc mùa màng, năm thu hoạch mà còn là lúc để ăn mừng, tạ ơn và thể hiện lòng biết ơn đến các vị thần linh đã bảo vệ dân làng.

Tết Cha Kchah cũng là thời điểm để người Giẻ Triêng chuẩn bị cho mùa vụ tiếp theo với hy vọng tốt đẹp hơn. Lễ hội này thường diễn ra từ ngày 21 đến ngày 27 tháng 12 hàng năm và đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng. Bảy thành viên sẽ được chọn để lên rừng đốt than và cõng về cho cả làng. Cây gỗ chất lượng cao sẽ được lựa chọn để làm than, và người dân sẽ tập trung để hứng tro từ trên cao, tin rằng càng nhiều tro hứng được thì may mắn và hạnh phúc trong năm sắp tới cũng sẽ càng nhiều.

Người Thái ở Sơn La và Lai Châu ăn mừng Tết suốt cả mùa, gọi là mùa Tết. Tết bắt đầu với Tết Soong Sịp, khi lúa đã chín vàng, họ giết trâu, mổ lợn, và lấy lúa mới đồ xôi nếp để cúng lễ. Mọi nhà tổ chức ăn uống vui vẻ. Tiếp theo là Tết Kim Lao Mao, tết ông Táo và lớn nhất là Tết Nen Bươn Tiền (Tết Nguyên đán). Trong đêm giao thừa Tết Nen Bươn Tiền, mọi người ngồi quây quần bên bếp lửa ấm cúng để chào đón sự chuyển giao của năm cũ sang năm mới.

Các thanh niên và thiếu nữ vẫn tiếp tục truyền thống lấy nước cầu may. Nước lấy từ đầu nguồn của con suối được xem là tốt nhất, và người Thái tin rằng uống nước này và rửa mặt vào những giây phút đầu tiên của năm mới sẽ mang lại sức khỏe và may mắn. Vào ngày đầu năm, họ đem theo dao, rựa và phát quang để chuẩn bị cho năm mới. Các hội Xòe Thái là điểm nhấn vui nhộn nhất, khi mọi người tha hồ vui chơi cho đến rằm tháng giêng mới mãn.

Người Xơ đăng ở Kontum ăn tết rất đặc biệt với Tết Giọt Nước và Tết Lửa. Tết Giọt Nước diễn ra vào tháng 3 dương lịch, khi mùa ngập nước khép lại. Họ cầu nguyện cho Thần nước ban phước lành, đảm bảo mùa màng bội thu. Mỗi gia đình tổ chức lễ 'cúng máng' tại nhà Rông, sau đó là các buổi tiệc lớn kéo dài trong nhiều ngày. Nước từ máng được coi là linh thiêng, mang lại sự giàu có và hạnh phúc cho gia đình.

Tết Lửa, tổ chức trước mùa vụ mới, là dịp để người Xê đăng cầu nguyện cho một mùa màng mạnh mẽ. Họ trồng cây trên sườn núi và sử dụng tro đốt cây làm phân bón, thể hiện sự thông minh và khéo léo trong nghề nông.

Lễ ăn cơm mới của người Xá Phó diễn ra trong 3 ngày, nhưng không giống với ngày tết truyền thống. Ngày đầu tiên, người lớn nhất trong nhà tổ chức lễ cúng tổ tiên và gặt lúa. Hai ngày tiếp theo, cả gia đình ra đồng cắt lúa trong im lặng. Sau 3 ngày, họ tổ chức bữa cơm tiếp đãi mọi người trong bản.

Lễ ăn cơm mới là dịp để tất cả con cháu dừng lại, biểu dương công lao của ông bà, cha mẹ. Đồng thời, cũng là lúc thể hiện lòng biết ơn với thiên nhiên và cầu mong một năm mới an lành, hạnh phúc.

Người dân tộc Cao Lan rất tỉ mỉ trong việc chuẩn bị cho Tết, thời gian này là dịp để gia đình sum vầy và cùng nhau chia sẻ niềm vui. Trong ngày Tết, không gian tràn ngập sắc đỏ với những tờ giấy dán ở mọi nơi trong nhà, tượng trưng cho sự may mắn và thịnh vượng trong năm mới.

Một phong tục độc đáo của người Cao Lan là việc gói bánh vắt vai. Trong những ngày Tết, họ gói những chiếc bánh này từ những nguyên liệu quen thuộc như lá chuối, gạo nếp, đậu và đường, sau đó mang đi thăm hỏi người thân và hàng xóm gần gũi.

11. Lễ cướp giọng gà của người Pu Péo

Người dân tộc Pu Péo tuân thủ lịch của triều đại nhà Chu từ Trung Quốc. Theo lịch này, một chu kỳ gồm 12 năm và một năm có 12 tháng, mỗi tháng 29 hoặc 30 ngày, và một ngày chia thành 12 giờ. Giống như lịch âm của nước ta, cứ ba năm lại có một năm nhuận. Vì vậy, người Pu Péo cũng tổ chức Tết Nguyên đán như một số dân tộc thiểu số khác của Việt Nam. Với ngôn ngữ và phong tục riêng, nếu có cơ hội thăm dân tộc Pu Péo vào dịp Tết, bạn sẽ có trải nghiệm tuyệt vời.

Vào thời khắc giao thừa, người Pu Péo canh chừng các con gà trống để chọn thời điểm chúng gáy. Khi chúng chuẩn bị gáy, người dân sẽ đốt một quả pháo và ném vào chuồng để làm gà giật mình, khiến chúng đua nhau gáy to. Lúc này, mọi người hò hét để lấn át giọng gà. Tin rằng tiếng gà gáy mang ý nghĩa thiêng liêng và vui vẻ, người nào lấn át được tiếng gà sẽ gặp may mắn và hạnh phúc trong năm tới.

12. Lễ hội Tết hoa mào gà của người Cống

Tết hoa mào gà là một trong những lễ hội truyền thống đặc sắc của dân tộc Cống ở Điện Biên, thể hiện rõ bản sắc văn hóa và đời sống của họ. Như các dân tộc khác, người Cống chủ yếu làm nông, canh tác trên ruộng nước và ruộng bậc thang. Ngoài ra, họ còn trồng rau màu và chăn nuôi gia súc, gia cầm để phục vụ cho các dịp lễ tết và sinh hoạt hàng ngày.

Đời sống văn hóa và tâm linh của dân tộc Cống được thể hiện qua trang phục, các phong tục tập quán và lễ hội như Tết hoa mào gà. Đây là một lễ hội độc đáo trong ngày Tết của họ. Tết hoa mào gà không chỉ mang yếu tố thiêng liêng mà còn kết hợp với các biểu diễn nghệ thuật dân gian, thu hút sự quan tâm của cả cộng đồng.

13. Tết xem bói gan lợn thiến của người Hà Nhì

Dân tộc Hà Nhì có truyền thống đặc biệt khi đón Tết sớm hơn so với người Việt. Họ không có ngày ăn Tết cố định, mà quyết định dựa trên các yếu tố tự nhiên và điều kiện của dân làng. Ngày Tết của họ cũng đặc biệt với việc xem bói gan lợn và cúng tổ tiên bằng thịt lợn thiến. Mỗi gia đình đều mổ lợn và nhìn vào lá gan để đánh giá tình hình phát triển của năm mới.

14. Lễ thờ bát nước lã và hội nhảy lửa của người Pà Thẻn

Bàn thờ của người Pà Thẻn luôn có một bát nước lã đầy đặn, được giữ kín trong cả năm. Vào đêm giao thừa, chủ nhà sẽ dùng nước trong bát đó để lau chùi nhà cửa sạch sẽ và đón chào năm mới. Mọi việc diễn ra bí mật vì tin rằng nếu lộ ra ngoài sẽ mang lại xui xẻo cho gia đình trong năm mới.

Ngoài thờ bát nước lã, người Pà Thẻn còn tổ chức lễ hội nhảy lửa vào cuối năm để thể hiện tinh thần dũng cảm và xua đuổi bệnh tật. Những người tham gia sẽ nhảy vào đống lửa, thậm chí còn bốc viên than đang cháy và bảo vào miệng mà không bị bỏng. Đây là nét độc đáo và hấp dẫn của văn hóa người Pà Thẻn.

Tết “bỏ mả” của dân tộc Gia Rai là ngày hội lớn nhất của đồng bào, được tổ chức để tưởng nhớ và cầu nguyện cho người đã khuất. Mùa hội xuân của người Gia Rai, hay còn gọi là Ning Nơng, có phong tục đặc biệt là ăn Tết cùng người chết. Việc tổ chức Tết không có ngày cố định mà phụ thuộc vào từng gia đình và địa điểm cụ thể.

Trong ngày lễ, người già làng và các bậc lão sẽ chủ trì nghi lễ cúng mồ, cầu chúc cho năm mới an lành và mùa màng bội thu. Các gia đình còn tổ chức bữa tiệc với rượu cần và thịt thịt, đồng thời tham gia vào các hoạt động văn hóa truyền thống.

Tết của người dân tộc Dao thường diễn ra vào tháng Giêng âm lịch, bắt đầu một năm mới với hy vọng mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Trong ngày lễ, người Dao thực hiện nghi lễ cúng mồ và chuẩn bị bàn thờ truyền thống, đồng thời tham gia vào tục Tết Nhảy để thể hiện mong ước tràn đầy sức sống cho năm mới. Tết Nhảy không chỉ là dịp để vui chơi mà còn là cơ hội để rèn luyện sức khỏe và chuẩn bị cho những vụ mùa sắp tới.

Ngày đầu tiên của năm mới, người Dao thực hiện các nghi lễ truyền thống và sau đó tham gia vào tục “ăn trộm cầu may”. Trong tục này, mọi người cùng nhau đi qua các nhà trong làng để 'ăn trộm' vật phẩm như một cách tượng trưng cho may mắn. Người Dao tin rằng, càng 'ăn trộm' được nhiều thì năm mới sẽ càng may mắn. Tuy nhiên, nếu bị phát hiện, họ sẽ bị phạt và coi như không may trong năm đó. Cuối cùng, những 'tên trộm' sẽ trả lại các vật phẩm để nhận thưởng từ các gia đình.

Tết của dân tộc Tày là một trong những ngày lễ quan trọng nhất trong năm. Người Tày tổ chức lễ hội Tết theo lịch truyền thống, diễn ra từ ngày 30 tháng Chạp đến hết mùng 3 Tết. Trong những ngày này, mọi người Tày sum họp bên gia đình, thăm hỏi hàng xóm và thực hiện các nghi lễ tâm linh truyền thống. Tết của người Tày không chỉ là dịp để cả gia đình sum họp mà còn là cơ hội để thể hiện lòng tri ân đối với tổ tiên và những người đã khuất trong gia đình.

Dân tộc Tày hiện nay có gần 1,5 triệu người, sinh sống chủ yếu tại các tỉnh Cao Bằng, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Hà Giang, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Yên Bái, Lào Cai và Quảng Ninh. Tết của dân tộc Tày diễn ra từ ngày 30 đến mùng Ba, kết thúc với lễ tạ tổ tiên. Ngày mùng Bảy, họ ra đồng nhưng chỉ mang tính hình thức. Ngày mùng 15 được gọi là 'ăn Tết lại' và ngày 27 hoặc 28, các gia đình chuẩn bị thịt lợn và gói bánh chưng. Trong nhà, bàn thờ được lau chùi kỹ lưỡng và bốn cây mía được buộc ở bốn góc chân bàn thờ, tượng trưng cho sự chống chọi của tổ tiên. Vào tối mùng 30, phụ nữ trong gia đình vừa tiếp khách vừa làm bỏng, chè lam và bánh khảo.

Người Tày kiêng sáng mùng Một và chỉ mời vào nhà những người có đạo đức, phúc lớn hoặc người có tang. Đàn ông Tày chơi cha vào mùng Một và chơi thầy vào mùng Ba. Trong những ngày này, các trò chơi truyền thống như tung còn và hội lồng tồng cũng được tổ chức. Vào dịp xuân, người Tày mặc những bộ quần áo đẹp nhất khi đi chơi, với màu sắc trầm và tinh tế. Phụ nữ mặc áo dài màu chàm, đầu đội khăn vuông chàm và mang theo vải quấn tóc màu đen hoặc chàm.